ردپای انسانی در توفان‌های تندری / بادهای مرگبار تا کی ادامه دارد؟

به گزارش بهار زاگرس، بادهای مرگبار، آسمان ایران را تیره و تار کرده‌اند؛ توفان‌های تندری که در هفته‌های اخیر شهرهای ایران و پایتخت را درنوردیده، جان تعدادی از شهروندان را گرفته و خسارت گسترده‌ای به بار آورده است. این تندبادهای ناگهانی که با گردوغبار، رعد و برق و بارش‌های شدید همراه‌ است، محصول ناپایداری‌های جوی و همرفت شدید در لایه‌های میانی جو است؛ پدیده‌هایی که دقایقی پیش از وقوع، قابل شناسایی هستند. سرعت تندباد اخیر در تهران و باد در برخی مناطق به بیش از ۱۰۰ کیلومتر در ساعت رسید و باعث سقوط درختان، آسیب به ‌خودروها و اختلال جدی در پروازها شد. همزمانی این توفان‌ها با تغییرات اقلیمی و گرمایش زودهنگام زمین، زنگ خطر جدیدی را برای مدیریت بحران و زیرساخت‌های شهری به صدا درآورده است. اکنون کارشناسان هشدار می‌دهند که این شرایط ناپایدار ممکن است در روزها و هفته‌های آینده نیز ادامه داشته باشند.

محمد اصغری، معاون پیش‌بینی سازمان هواشناسی کشور در برنامه تلویزیون اینترنتی همشهری با عنوان «توفان‌های تندری در گفت‌وگو با تلویزیون همشهری» به پرسش‌هایی پاسخ داده که در روزهای اخیر سؤال بسیاری از مردم بوده است. خلاصه این گفت‌وگوی تلویزیونی را در ادامه می‌خوانید:

این روزها شاهد وقوع توفان‌های شدیدی در کشور هستیم و حتی توفان تندری اخیر در تهران، کشته هم برجای گذاشته و خسارت‌هایی را در برخی از شهرها شاهد بوده‌ایم. این توفان‌ها که معمولا از اردیبهشت ماه شروع می‌شوند و بعضاً تا خرداد ادامه دارند، چگونه شکل می‌گیرند؟

روزهایی که دمای هوا به شکل غیرمتعارفی گرم می‌شود، شرط لازم برای شکل‌گیری توفان‌های تندری مهیا می‌شود که اصطلاح علمی آن «حبوب» است و وجود رطوبت نیز در منطقه به شکل‌گیری توفان‌های تندری کمک می‌کند. وجود رطوبت و گرمای هوا سبب تشکیل ابر و جابه‌جایی هوا می‌شود و شرایط ناپایداری را ایجاد می‌کند. معمولا در فصل بهار این رویدادهای جوی را شاهد هستیم و از نیمه خرداد هوا آرام می‌شود و این توفان‌ها از بین می‌روند.

همه کشورهای دنیا به نوعی در تغییر اقلیم و افزایش گازهای گلخانه‌ای نقش دارند و همین دست‌کاری‌ها، دمای هوا را در جو زمین افزایش داده است؛ دلیل افزایش توفان‌های تندری دست‌کاری‌های انسانی است

توفان‌های تندری چقدر قبل از وقوع از سوی هواشناسی قابل پیش‌بینی است؟

وضعیت هوا در بسیاری مواقع از چند روز قبل قابل پیش‌بینی است. سامانه‌ای از غرب کشور وارد می‌شود و ما می‌تواتیم از ۵روز قبل فعالیت این سامانه را در نقاط مختلف کشور پیش‌بینی کنیم. این سامانه‌ها معمولا در زمستان وارد کشور می‌شوند، اما اتفاقاتی مثل توفان تندری چون در بازه زمانی کوتاهی شکل می‌گیرد، به آن «حال‌بینی» گفته می‌شود. مثلا ۴۵دقیقه یا یک ساعت قبل می‌توان آن را پیش‌بینی کرد. برای تشخیص و پیش‌بینی این رویداد، نیازمند ادوات روز مثل تصاویر ماهواره و رادار هستیم. این ادوات در کشورمان موجود است، اما برای پیش‌بینی بهتر و زودتر باید این ابزار و ادوات بیشتر باشد.من در آستانه بازنشستگی ۲ پیشنهاد دارم؛ نخست اینکه در کشور یک شبکه تلویزیونی اختصاصی برای هواشناسی داشته باشیم که صرفاً برای پیش‌بینی آب و هوا باشد. دوم اینکه ادوات و ابزار پیش‌بینی هوا که البته در حال حاضر نسبتاً خوب است، آنقدر به روز شود که بتوان ساعت دقیق توفان، سرعت آن و نوع بارش را پیش‌بینی کرد.

شایعاتی بین مردم وجود دارد که عنوان می‌شود دست‌کاری‌ اقلیمی از سوی برخی کشورها، دلیل وقوع توفان‌های تندری و رویدادهای این‌چنینی است؛ نظر شما چیست؟

دست‌کاری انسانی به درستی عنوان می‌شود و وجود دارد، اما نه به آن شکلی که برخی مردم تصور می‌کنند. دست‌کاری انسانی، دلیل اصلی تغییر اقلیم، گرمایش زمین و وقوع توفان‌هاست. همه کشورهای دنیا به نوعی در تغییر اقلیم و افزایش گازهای گلخانه‌ای نقش دارند و همین دست‌کاری‌ها، دمای هوا را در جو زمین افزایش داده است. افزایش دما سبب وقوع اتفاقات جدی می‌شود و دلیل توفان‌های تندری، دست‌کاری‌های انسانی است. دمای هوا وقتی بالا می‌رود، همه‌چیز به هم می‌ریزد. در روزهایی که شاهد توفان بودیم، بارندگی هم داشتیم؛ اگر دمای هوا گرم نبود، طبیعتاً شاهد بارش‌های بیشتری بودیم. علت آن این است که هوای گرم باعث می‌شود قطرات باران تبخیر شوند و از بین بروند؛ برای برف هم همینطور است. دمای زمین بالاست و برف به باران تبدیل و باران هم تبخیر می‌شود. بیشترین تأثیر این افزایش دما بر دمای کمینه است؛ دمایی که شب و اوایل صبح اتفاق می‌افتد و باعث می‌شود برف روی زمین نماند.

روزهایی که دمای هوا به شکل غیرمتعارفی گرم می‌شود، شرط لازم برای شکل‌گیری توفان‌های تندری مهیا می‌شود که اصطلاح علمی آن «حبوب» است. وجود رطوبت نیز در منطقه به شکل‌گیری توفان‌های تندری کمک می‌کند

توفان‌های تندری و همچنین بادهای شدید بلافاصله سبب ایجاد توده‌های بزرگ گرد و خاک روی شهرها می‌شود، منشأ این گرد و خاک کجاست؟

منشاء گرد و خاکی که تهران را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد، از چند نقطه مثل سمنان و دشت کویر است و بادهای شرقی گرد و خاک را به آسمان تهران منتقل می‌کند. حتی شمال استان مرکزی و کویرهای استان قم هم کانون و منشأ گرد و خاک پایتخت هستند. منشأ و چشمه گرد و غباری که سراسر نیمه غربی ایران را فرا می‌گیرد و بخش‌های وسیعی از این مناطق را درگیر می‌کند، عراق است. برای هوا نمی‌توان مرزبندی و دیوارکشی کرد. گرد و خاکی که از عراق وارد غرب ایران شده، در روزهای گذشته بر نجف، اربیل و حتی کویت هم تأثیرگذار بوده و در کویت برخی پروازها با تأخیر انجام شده‌اند. شمال عربستان هم یکی از چشمه‌های گرد و خاکی است که مناطقی از کشور ما را درگیر می‌کند. این توفان‌ها در گذشته هم وجود داشته، اما تغییرات گسترده اقلیمی، از بین رفتن پوشش سبز گیاهی، باغ‌ها و درختان این رویدادهای آب و هوایی را در مناطق مختلف کشور تشدید کرده است.

بادهای شدید و وقوع گرد و خاک طبیعتاً به دلایل هواشناسی در نیمه‌های خرداد از بین می‌رود و تا سال آینده این موضوعات فراموش می‌شود. چه باید کرد؟

عامل اصلی بخشی از تغییرات اقلیم، کشورهای بزرگ هستند که با تولید و انتشار گازهای گلخانه‌ای، سهم زیادی در تغییر اقلیم دارند و همکاری‌های منطقه‌ای می‌تواند در بهبود شرایط مؤثر باشد. ایران، عربستان، عراق، قطر و کویت باید برای مقابله با این شرایط با هم متحد شوند؛ چون این کشورها هم از توفان‌های گرد و خاک آسیب می‌بینند.