یکی از چالش‌ برانگیزترین سرطان‌ها را بشناسید

به گزارش بهار زاگرس، «گلیوبلاستوما» یک نوع تومور مغزی بدخیم و تهاجمی است که از سلول‌های گلیال (سلول‌های پشتیبان مغز) منشأ می‌گیرد. این تومور به سرعت رشد می‌کند و به بافت‌های اطراف مغز نفوذ می‌کند که همین امر، تشخیص و درمان آن را چالش‌برانگیز ساخته است.

مرتضی اشرافی فوق تخصص جراحی مغز و اعصاب کودکان بیمارستان «محک» درباره این تومور مغزی، علائم، روش‌های درمان و…، توضیحاتی داده است که در ادامه می‌خوانید.

گلیوبلاستوما چیست و چرا تا این حد نگران‌کننده محسوب می‌شود

اشرافی گفت: مغز ما از سلول‌های مختلفی تشکیل شده است. دسته‌ای از این سلول‌ها، سلول‌های «گلیال» یا «پشتیبان» نام دارند که وظیفه آنها حمایت و تغذیه سلول‌های اصلی عصبی یا همان نورون‌ها است. گلیوبلاستوما (Glioblastoma) یا به اختصار GBM، نوعی تومور سرطانی است که از همین سلول‌های پشتیبان نشأت می‌گیرد.

وی با عنوان این مطلب که دلیل نگرانی اصلی ما دو مورد است، افزود: اول، سرعت رشد بسیار بالای این تومور. دوم، ماهیت تهاجمی و نفوذی آن. بر خلاف بسیاری از تومورها که یک توده مشخص و با مرزهای واضح دارند، گلیوبلاستوما مانند ریشه‌های یک گیاه در بافت سالم مغز نفوذ می‌کند. این ویژگی، حذف کامل تومور را از طریق جراحی فوق‌العاده دشوار و تقریباً غیرممکن می‌سازد، چرا که ما نمی‌توانیم بافت سالم مغز را بیش از حد دستکاری کنیم.

چه علائمی ممکن است یک فرد را مشکوک به این بیماری کند و آیا علائم خاص و منحصر به فردی دارد

اشرافی ادامه داد: متأسفانه گلیوبلاستوما علائم اختصاصی ندارد و علائم آن بسته به محل قرارگیری تومور در مغز متفاوت است. اما برخی علائم عمومی و شایع وجود دارند که باید جدی گرفته شوند، خصوصاً اگر به صورت پیش‌رونده و جدید باشند.

سردردهای شدید و مداوم که معمولاً صبح‌ها بدتر است و با مسکن‌های معمولی بهبود پیدا نمی‌کند.

شروع ناگهانی تشنج در فردی که سابقه آن را نداشته، یک زنگ خطر جدی است.

تغییرات شخصیتی یا رفتاری، مثلاً بی‌تفاوتی، پرخاشگری ناگهانی یا اختلال در قضاوت.

مشکلات شناختی، مانند اختلال در حافظه کوتاه‌مدت، مشکل در پیدا کردن کلمات یا عدم تمرکز.

ضعف یا بی‌حسی پیش‌رونده در یک سمت بدن (دست یا پا).

اختلال در تکلم یا بینایی.

اشرافی گفت: نکته کلیدی این است که این علائم به مرور زمان بدتر می‌شوند. اگر فردی چنین علائمی را تجربه کرد، باید هرچه سریع‌تر به متخصص مغز و اعصاب مراجعه کند.

فرآیند تشخیص چگونه انجام می‌شود

این فوق تخصص جراحی مغز و اعصاب کودکان افزود: قدم اول، یک معاینه دقیق عصبی است. ما رفلکس‌ها، قدرت عضلانی، حس، بینایی و تعادل بیمار را بررسی می‌کنیم. اگر به وجود ضایعه‌ای در مغز مشکوک شویم، قدم بعدی و قطعی، تصویربرداری است.

وی ادامه داد: ابزار طلایی ما برای تشخیص، MRI مغز با تزریق ماده حاجب است. در تصاویر MRI، گلیوبلاستوما معمولاً به شکل یک توده حلقوی با مرکز مرده (نکروز) دیده می‌شود که ماده حاجب را به شدت جذب می‌کند. این نما بسیار شاخص است. اما تشخیص نهایی و قطعی، همیشه با نمونه‌برداری (بیوپسی) و بررسی آسیب‌شناسی (پاتولوژی) تأیید می‌شود. یعنی تکه از تومور، یا در حین جراحی برای برداشتن توده و یا به صورت مجزا، برداشته شده و زیر میکروسکوپ بررسی می‌شود تا نوع دقیق و درجه بدخیمی سلول‌ها مشخص شود.

وقتی تشخیص قطعی شد، چه راهکارهایی برای بیمار وجود دارد

اشرافی گفت: درمان گلیوبلاستوما یک کار تیمی و چند رشته‌ای است و صرفاً به جراحی محدود نمی‌شود. پروتکل استاندارد شامل سه بخش اصلی است:
۱. جراحی (Surgical Resection): هدف اول ما، برداشتن حداکثر میزان ممکن از تومور است، البته تا جایی که به عملکردهای حیاتی مغز بیمار (مثل تکلم یا حرکت) آسیبی وارد نشود. هرچه تومور بیشتری برداشته شود، فشار از روی مغز کمتر شده، علائم بیمار بهبود می‌یابد و اثربخشی درمان‌های بعدی بیشتر می‌شود..
۲. رادیوتراپی (پرتودرمانی): پس از جراحی و بهبود بیمار، مرحله پرتودرمانی به همراه شیمی‌درمانی خوراکی آغاز می‌شود. به مدت حدود شش هفته، به بستر تومور و حاشیه آن اشعه تابانده می‌شود تا سلول‌های سرطانی باقی‌مانده از بین بروند.
۳. شیمی‌درمانی (Chemotherapy): همزمان با رادیوتراپی، بیمار یک داروی شیمی‌درمانی خوراکی به نام تموزولوماید (Temozolomide) را دریافت می‌کند. پس از اتمام دوره پرتودرمانی، این دارو برای چندین دوره دیگر به تنهایی ادامه می‌یابد.

پیش‌آگهی این بیماری چگونه است و چه چشم‌اندازی برای آینده وجود دارد

وی تاکید کرد: باید صادقانه بگویم که گلیوبلاستوما همچنان یکی از چالش‌برانگیزترین سرطان‌ها است و متأسفانه به رغم تمامی درمان‌های ترکیبی، بیماری در اکثر موارد پس از مدتی عود می‌کند. اما این به معنای ناامیدی نیست. اولاً، هدف ما از درمان، افزایش طول عمر بیمار همراه با حفظ کیفیت زندگی است. ما برای هر روز و هر ماه زندگی با کیفیت بیمار می‌جنگیم. ثانیاً، علم به سرعت در حال پیشرفت است. تحقیقات گسترده‌ای در زمینه ژنتیک تومور، درمان‌های هدفمند (Targeted Therapy) و فعال‌سازی سیستم ایمنی بدن برای حمله به سلول‌های سرطانی در جریان است. هر سال که می‌گذرد، ما درک بهتری از این بیماری پیدا می‌کنیم و گام‌های کوچکی به جلو برمی‌داریم.

آیا در بچه‌ها هم گلیوبلاستوما داریم

اشرافی گفت: بله، اما با ملاحظات بسیار مهمی گلیوبلاستوما می‌تواند در کودکان هم رخ دهد که خوشبختانه بسیار نادر است. به طور کلی، تومورهای مغزی در کودکان نسبت به بزرگسالان الگوهای متفاوتی دارند.

وی ادامه داد: آگلیوبلاستومای واقعی اطفال، زیرمجموعه‌ای از HGG اطفال است. اما امروزه بسیاری از تومورهایی که قبلاً این نام را می‌گرفتند، بر اساس پروفایل ژنتیکی آنها، نام‌های دقیق‌تری پیدا کرده‌اند.

این فوق تخصص جراحی مغز و اعصاب کودکان اظهار داشت: هنوز می‌توانیم از این لغت برای تومورهایی در کودکان استفاده کنیم که معیارهای تشخیصی مولکولی و بافتی گلیوبلاستوما را طبق تعریف (WHO) داشته باشند و جهش‌های اختصاصی دیگری در آنها یافت نشود. اما پزشکان و پاتولوژیست‌های مدرن، تمایل دارند از اصطلاح جامع‌تر و دقیق‌تر گلیومای درجه بالای اطفال (Pediatric High-Grade Glioma) استفاده کنند و سپس نوع مولکولی آن را مشخص کنند. این کار به انتخاب درمان هدفمند و پیش‌بینی آینده بیماری کمک شایانی می‌کند. در واقع، این تغییر نام، صرفاً یک بازی با کلمات نیست؛ بلکه نشان‌دهنده درک عمیق‌تر ما از بیولوژی این تومورها و حرکت به سوی پزشکی دقیق و شخصی‌سازی شده (Precision Medicine) برای این کودکان است.‌